Step by step เมื่อสุนัขจะคลอดลูก

ในบทความนี้ หมอผู้เขียนอยากจะเล่าถึงลำดับขั้นตอนการคลอดลูกของสุนัข รวมถึงสิ่งที่เจ้าของสามารถพึงระวังสังเกต เตรียมพร้อมรับมือเพื่อให้การคลอดลูกของสุนัขที่บ้านเป็นไปได้อย่างราบรื่นและปลอดภัย

ลำดับเหตุการณ์การคลอดลูกในสุนัข

การคลอดลูกจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีการบีบตัวของมดลูก ซึ่งมีเรื่องของฮอร์โมนมาเกี่ยวข้องมากมาย

คุณผู้อ่านเชื่อหรือไม่ว่า มดลูกจะไม่ทำการบีบตัว หากไม่มีสัญญาณส่งมาจากลูกสุนัขในท้อง เรื่องราวนั้นเริ่มต้นมาจากการที่ต่อมหมวกไตของลูกสุนัขในท้องแม่ทำการหลั่งฮอร์โมนชื่อว่า คอร์ติซอล (Cortisol) ซึ่ง คอร์ติซอล (Cortisol) นี้จะถูกส่งผ่านเข้าสู่ระบบหมุนเวียนเลือดของแม่สุนัข ทำให้เกิดกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนต่างๆในตัวแม่เป็นทอดๆ สุดท้ายส่งผลให้เกิดการบีบตัวของมดลูกในที่สุด ฮอร์โมนเหล่านี้ ได้แก่ พรอสตาแกลนดิน (Prostagladin), โปรเจสเตอโรน (Progesterone), ออกซิโตซิน (Oxytocin), และโปรแลคติน (Prolactin) ซึ่งมีชื่อเดียวกับฮอร์โมนในร่างกายของคนเรา

อาการเตือน. เมื่อเข้าใกล้กำหนดคลอดลูก ส่วนใหญ่ 2-3 วันก่อนคลอด แม่สุนัขมักจะเบื่ออาหาร ดูกระวนกระวาย มีอาการหอบ ไม่กินอาหารในวันที่จะคลอด อุณหภูมิร่างกายจะลดลงเหลือ 98.1 – 100 องศาฟาเรนไฮต์ (ปกติ 102.5) จะเริ่มคุ้ยเขี่ยที่นอนเพื่อหาที่คลอด เราควรต้องเตรียมผ้าปูรองให้เขา ถ้าไม่ได้อยู่ในตัวบ้านก็ต้องเป็นที่หลบแดดหลบฝนให้เขา

ช่วงระยะ 1-2 สัปดาห์จนถึงไม่กี่ชั่วโมงก่อนคลอด มักจะมีการขยายใหญ่ของเต้านม รวมทั้งอาจมีน้ำนมไหลให้เห็นได้ ในช่วง 6-12 ชั่วโมงก่อนคลอด

ปกติสุนัขพันธุ์ใหญ่ หรือสุนัขพันธุ์ไทย มักคลอดได้เอง เราไม่ต้องไปช่วยอะไร ยกเว้นลูกอาจจะแย่งกันออกแล้วเอาหัวไปล็อคกัน ก็จะเบ่งไม่ออกอยู่เป็นชั่วโมง ถึงเวลานั้นก็คงต้องพาไปหาหมอ ส่วนสุนัขบางพันธุ์ที่หัวค่อนข้างโต เช่น บูลด๊อก หรือแม่ตัวเล็กๆอย่างชิวาวา ปอมเมอราเนียน ยอร์คเชีย มักจะคลอดยาก ไม่สามารถผ่านอุ้งเชิงกรานออกมาได้ มักจะต้องผ่าคลอด

ลูกสุนัขส่วนใหญ่ ประมาณ 60% จะคลอดโดยเอาส่วนหัวออกก่อน ส่วนที่เหลือเกือบ 40% จะเอาส่วนท้ายออกโดยขาทั้งสี่เหยียดตรง โดยปกติแล้วลูกแต่ละตัวจะคลอดเว้นห่างกันประมาณ 30 นาที ถึง 1 ชม. ลูกบางตัวอาจคลอดออกมาพร้อมถุงน้ำคร่ำที่ยังห่อตัวไว้ แต่บางตัวถุงน้ำคร่ำก็อาจฉีกขาดระหว่างการคลอดได้ เจ้าของบางท่านอาจพบว่า แม่สุนัขเบ่งลูกแล้วไม่สามารถหลุดออกมาได้ทั้งตัว ยังค้างๆคาๆ อยู่บริเวณช่องคลอดในระยะเวลาหนึ่ง อันนี้เราต้องรีบช่วยเหลือด้วยการใช้ผ้าแห้งที่สะอาดพันรอบๆส่วนของลูกสุนัขที่โผล่ออกมา (อาจเป็นส่วนหัว หรือส่วนก้น หรือส่วนของขาหลัง) ใช้มือกำเบาๆ แล้วโยกตัวลูกสุนัขขึ้น-ลงช้าๆ พร้อมกับช่วยดึงสลับกันไปจนลูกสุนัขหลุดออกมาได้

เมื่อลูกสุนัขออกมาแล้ว…

ตามปกติแม่สุนัขจะเลียลูกทันทีหลังจากที่คลอดออกมา เพื่อกระตุ้นการหายใจให้ลูกและทำความสะอาดของเหลวที่ติดตามตัวลูกโดยเฉพาะบริเวณใบหน้า จมูก ปาก แม่สุนัขจะทำการกัดสายสะดือให้ลูกด้วย แต่หากแม่สุนัขไม่กระทำดังกล่าว เช่นคุณแม่มือใหม่ หรือมีปัญหาการสบของฟันในช่องปากจึงไม่สามารถฉีกกัดถุงน้ำคร่ำและสายสะดือได้

ผู้เลี้ยงต้องรีบช่วยเหลือ โดยช่วยด้วยการฉีกถุงน้ำคร่ำ
เอาผ้าสะอาดนุ่มๆ เช็ดหน้า ผ้าที่ดีที่สุดคือผ้าก๊อส ซับเบาๆ บริเวณใบหน้า จมูก และในช่องปาก ตามตัว จับตัวลูกให้เอียงหัวลงต่ำเพื่อให้น้ำคร่ำไหลออกมาจากปากและจมูก หากมีลูกยางดูด ก็สามารถใช้ดูดน้ำคร่ำที่ติดค้างในช่องจมูกและช่องปาก
หากแม่สุนัขไม่กัดสายสะดือเอง เราจะใช้ด้ายสะอาดผูกสายสะดือเพื่อห้ามเลือด โดยให้ห่างจากผนังช่องท้องของลูกประมาณ 1-2 ซม. อย่าผูกติดผนังช่องท้องเกินไป จะทำให้สะดือที่แห้งนั้นหลุดยากในภายหลังและติดเชื้อตามมาได้
ใช้กรรไกรที่ผ่านการเช็ดแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อแล้ว ตัดเหนือจุดที่ผูกด้าย
ใช้เบตาดีนหรือแอลกอฮอล์แต้มที่ปลายสะดือหลังจากตัด โดยทั่วไปสายสะดือจะแห้งและหลุดไปในที่สุดประมาณวันที่ 3
จากนั้นเช็ดหน้าเช็ดตาเช็ดตัวอีกครั้ง ใช้ผ้าแห้งเช็ดลำตัวเบาๆ เพื่อช่วยกระตุ้นการหายใจของลูกสุนัข
ถ้าลูกสุนัขค้างอยู่นานในช่องคลอดอาจเสียชีวิตเมื่อออกมา แต่ถ้าหายใจติดขัดหรือแผ่วเบา เราอาจต้องช่วยกระตุ้นด้วยการใช้ผ้านุ่มๆ หรือผ้าผืนเดิมที่เช็ดตัวเขาตั้งแต่แรก เช็ดตัวออกแรงเพิ่มอีกเล็กน้อย เช็ดตั้งแต่หัวลากไปถึงหาง ทำซ้ำๆได้ไม่จำกัดจำนวนครั้ง สลับกับการเอานิ้วนวดเบาๆบริเวณช่องอก จนกว่าจะเริ่มร้องหรือเริ่มเคลื่อนไหว วิธีนี้เป็นการกระตุ้นระบบหายใจให้ทำงานค่ะ ถ้าเขาสำลักน้ำคร่ำก็ต้องเอาตัวเอียงหัวต่ำ และเช็ดน้ำที่ออกมาเป็นระยะๆ หากมีลูกยางนิ่มๆ ก็ช่วยดูดในช่องปากอย่างระมัดระวัง
สังเกตลูกสุนัขที่แข็งแรงจะร้องเสียงดี ผิวที่หน้า ปาก ลิ้น และเท้า มีสีชมพูแดงเรื่อ

โดยปกติ รกของลูกสุนัขแต่ละตัว ซึ่งเป็นแผ่นหนาๆและมีสีเขียว มักจะหลุดออกมาพร้อมตัวลูก หรือหลังการคลอดแต่ละตัวประมาณ 5-15 นาที หมอผู้เขียนไม่ค่อยพบภาวะรกค้างในสุนัข แม่สุนัขจะมีน้ำคาวปลาสีคล้ำๆออกจากช่องคลอด ในช่วง 3 สัปดาห์แรกภายหลังการคลอด และสุดท้ายก็จะแห้งหายไปเองตามธรรมชาติ

คำเตือนเรื่องความเชื่อในการกกไฟ. เนื่องจากอากาศบ้านเราร้อนมากอยู่แล้ว และแม่สุนัขก็จะขี้ร้อนด้วยจากเมตะโบลิซึมที่สูงขึ้นในช่วงคลอดและช่วงให้นมลูก หากไม่หนาวมากจริงๆ ก็ไม่จำเป็นต้องกกไฟลูกสุนัขตามที่มีบางท่านแนะนำแบบไม่สมบูรณ์แบบ ทั้งนี้เป็นเพราะสุนัขไม่มีต่อมเหงื่อเพื่อระบายความร้อนแบบมนุษย์เรา

ผู้เลี้ยงควรพึงระวังภาวะคลอดยาก

โดยธรรมชาติแล้ว สัตว์ทุกชนิดมักจะคลอดลูกได้ด้วยตนเอง มิเช่นนั้นคงจะสูญสิ้นเผ่าพันธุ์ไปแล้ว แต่ก็อาจพบได้บ้างในสัตว์ที่มีกายวิภาคผิดปกติแตกต่างไปจากสัตว์ตัวอื่นๆ

ภาวะคลอดยากหมายถึง การที่แม่สุนัขตั้งท้องจนครบกำหนดคลอดแล้ว และเริ่มมีการบีบตัวของมดลูกพร้อมกับการเบ่งคลอดนานเกินกว่า 30 นาที แล้วไม่สามารถเบ่งลูกออกมาได้ หรือมีเว้นระยะเวลาการคลอดลูกตัวต่อๆ ไป ทิ้งช่วงนานเกิน 2 ชั่วโมง หรือการที่แม่สุนัขตั้งท้องนานเกินกว่า 72 วัน (นับจากวันผสมพันธุ์) แต่ไม่แสดงอาการเบ่งคลอดแต่อย่างใด

ภาวะคลอดยาก มีหลากหลายสาเหตุ ได้แก่

มดลูกเฉื่อย เนื่องมากจากการที่มีจำนวนลูกในท้องมากเกินไป
ลูกสุนัขตัวใหญ่กว่าช่องเชิงกราน ไม่สามารถผ่านออกมาได้
ลูกสุนัขแย่งกันออก อาจมีการขัดกัน หรือหัวลูกล๊อคกัน จึงผ่านออกไม่ได้ทั้งสองตัว
ลูกสุนัขออกผิดท่า (ที่ถูกต้องนั้นส่วนหัวควรออกมาก่อน) เช่น ขาหน้าออกมาก่อนแต่หัวพับไปด้านหลัง หรือท่าก้นที่ใช้ขาหลังออกมาก่อน
สายรกพันตัวลูกสุนัข ทำให้ดึงรั้งไว้ภายใน
แม่สุนัขมีเนื้องอก หรือผนังช่องคลอดหนาตัวผิดปกติ
แม่สุนัขอ้วนเกินไป

หากแม่สุนัขเบ่งนานเกินไป และไม่มีลูกสุนัขออกมา เจ้าของควรรีบนำแม่สุนัขส่งสัตวแพทย์ใกล้บ้าน เพราะหากลูกสุนัขค้างภายในนานเกินไประหว่างคลอด เขาจะขาดออกซิเจนและอาจเสียชีวิตได้

และหากผู้เลี้ยงสนใจวิธีการดูแลหลังคลอด ก็สามารถหาอ่านจากบทความเรื่อง “การดูแลแม่สุนัขและลูกสุนัขหลังการคลอด” ได้นะคะ