มดลูกอักเสบเป็นหนอง (Pyometra)

ก่อนเข้าเรื่องมดลูกอักเสบเป็นหนอง ก็ขอย้อนกล่าวถึงวงรอบการเป็นสัดของสุนัขเพศเมียพอสังเขปเนื่องจากมีความเกี่ยวข้องกันอย่างมาก

วงรอบการเป็นสัด

โดยปกติสุนัขเพศเมียจะมีวงรอบการเป็นสัด (estrus cycle หรือ heat) ทุกๆ 4-6 เดือน การเป็นสัดคือเป็นช่วงระยะเวลาที่รังไข่ผลิตไข่และฮอร์โมนเพศออกมา เพื่อรอการผสมพันธุ์จากเพศผู้ จะพบว่าช่วงเวลานี้สุนัขจะมีอวัยวะเพศบวมขึ้น พร้อมๆกับมีเลือดสีแดงเรื่อๆ จนถึงแดงสดติดอยู่ให้เราสังเกตเห็นได้ ระยะเป็นสัดจะกินเวลาประมาณ 21 วัน แต่ระยะที่ไข่ตกและพร้อมรับการผสมกับเชื้อเพศผู้จะอยู่ระหว่างวันที่ 10-14 โดยที่เราจะนับวันที่เริ่มพบอวัยวะเพศบวมหรือเห็นเลือดเป็นวันที่ 1 แต่หากไม่มีความแน่ใจในการนับวันก็อาจนำสุนัขไปตรวจดูลักษณะเซลล์เยื่อบุช่องคลอดได้ เพื่อหาวันที่เหมาะสมกับการผสมพันธุ์ต่อไป

ภาวะมดลูกอักเสบ

ภาวะมดลูกอักเสบเป็นภาวะผิดปกติของของสุนัขเพศเมียที่ยังมิได้ทำหมัน สุนัขเพศเมียทุกตัวมีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวะนี้ได้ทั้งสิ้นไม่ว่าจะเคยหรือไม่เคยรับการผสมพันธุ์มาก่อน เคยหรือไม่เคยมีลูกมาก่อน ความเสี่ยงที่จะเกิดนั้นจะเพิ่มขึ้นตามอายุที่มากขึ้น ด้วยเหตุผลด้านกายวิภาคของมดลูกที่อยู่ในลักษณะแนวนอนขนานกับพื้น หรือความผิดปกติของการทำหน้าที่ของรังไข่ในสุนัขบางตัว สุนัขพันธุ์เล็กมีความเสี่ยงมากกว่าสุนัขพันธุ์ใหญ่ และสิ่งที่ยิ่งเพิ่มความเสี่ยงมากขึ้นได้แก่ สุนัขที่อายุมากกว่า 8 ปีขึ้นไป แม่พันธุ์ที่ตั้งท้องมาหลายครั้ง แม่พันธุ์ที่เคยผ่านการคลอดโดยการผ่าตัดเอาลูกออกทางหน้าท้อง สุนัขที่ผ่านการฉีดยาคุมกำเนิดมาก่อน

ซ้าย : ภาพแสดงมดลูกที่ปกติ ; ขวา : เมื่อมดลูกอักเสบเป็นหนอง
Image from pdsa.or.uk

สาเหตุเกิดจากอะไร

สาเหตุเกิดจากอิทธิพลของฮอร์โมนที่ชื่อ โปรเจสเตอโรน ซึ่งอาจเกิดจากการฉีดยาคุมกำเนิดหรือเกิดขึ้นจากตัวสุนัขเอง กระบวนการเกิดเริ่มตั้งแต่ผนังมดลูกจะมีการแบ่งตัวเพิ่มจำนวนชั้นมากขึ้นและมีสารคัดหลั่งสะสมอยู่ภายในโดยที่ปากมดลูกอยู่ในระยะที่ปิดอยู่และไม่มีการบีบตัวของมดลูก เมื่อมีการติดเชื้อแบคทีเรียก็จะเป็นจุดเริ่มต้นของภาวะมดลูกเป็นหนอง ภาวะเยื่อบุมดลูกขยายใหญ่นั้นสามารถเกิดได้เป็นปกติในบางครั้ง แต่จะค่อยๆหายไปในช่วงกลางๆของวงรอบการเป็นสัด (estrus cycle) แต่บางครั้งภาวะขยายใหญ่นี้อาจจะไม่ได้หายไปทั้งหมด แต่จะกลับมาเป็นซ้ำในกรณีที่สุนัขไม่ได้ตั้งท้อง ทำให้กลไกการอักเสบยังคงดำเนินต่อไปเรื่อยๆ

อาการเป็นอย่างไร

สุนัขที่เริ่มมีมดลูกอักเสบในระยะแรกๆอาจไม่แสดงอาการหรือเจ้าของอาจไม่ทันได้สังเกตเห็น ส่วนมากมักจะมีเพียงมีไข้บางครั้ง อาเจียนบางครั้ง หรืออาจเดินหลังโก่งเพราะมีอาการปวดในท้อง แต่มักจะยังไม่มีสารคัดหลั่งออกมาจากอวัยวะเพศเนื่องจากเป็นระยะที่ปากมดลูกยังปิดอยู่ จนเมื่อมีอาการมากขึ้น มีการสะสมหนองภายในมดลูกมากขึ้น ก็จะพบว่าสุนัขเริ่มเบื่ออาหาร น้ำหนักลด เดินหลังโก่ง กดเจ็บบริเวณท้อง บางตัวผิวหนังหน้าท้องจะมีสีแดงเรื่อๆมากกว่าปกติซึ่งเป็นผลจากการอักเสบแสบร้อนอยู่ภายในท้อง ท้องยังคงป่องถึงแม้จะไม่ได้กินอาหาร ในเวลานี้อาจพบหนองหรือเมือกหรือรอยคราบบริเวณรอบๆอวัยวะเพศหากปากมดลูกเริ่มเปิด

ภาวะมดลูกอักเสบมักพบในสุนัขที่มีวงรอบการเป็นสัดไม่สม่ำเสมอ หรือมักพบเมื่อหมดระยะการเป็นสัดไปแล้วประมาณ 2 เดือนขึ้นไป บางตัวที่รุนแรงอาจมีภาวะมดลูกเป็นหนองแล้วขยายใหญ่มากจนกระทั่งแตกอยู่ภายในช่องท้องโดยเจ้าของไม่ทราบ ก็จะเกิดภาวะโลหิตเป็นพิษจากเชื้อหนองและเสียชีวิตโดยเฉียบพลัน

ทำการรักษาอย่างไร

การรักษาภาวะมดลูกอักเสบเป็นหนองวิธีที่ดีที่สุดคือ การผ่าตัดเอามดลูกและรังไข่ออกโดยเร็วที่สุด การรักษาทางยาด้วยยาปฏิชีวนะร่วมกับยากระตุ้นการบีบตัวของมดลูกก็อาจกระทำได้ แต่ต้องรักษาจนกระทั่งผลการตรวจอัลตร้าซาวด์พบว่ามดลูกมีลักษณะปกติและผลเลือดไม่พบการเพิ่มของปริมาณเม็ดเลือดขาวแล้ว

คำแนะนำในการป้องกัน

ภาวะมดลูกอักเสบมักจะพบได้บ่อยในสุนัขพันธุ์เล็ก เช่น ชิวาวา ปอมเมอราเนียน ชิห์สุ เทอร์เรีย ในสุนัขพันธุ์ใหญ่อาจพบได้บ้าง ผู้เขียนอยากจะแนะนำว่า หากไม่ต้องการได้ลูกสุนัขก็ควรนำสุนัขเพศเมียไปรับการทำหมันถาวรได้ตั้งแต่อายุ 6 เดือนขึ้นไป ไม่แนะนำให้ทำอายุน้อยกว่านี้หรือไม่ควรรอจนสุนัขเข้าวงรอบการเป็นสัด (วงรอบการเป็นสัดครั้งแรก จะพบได้เมื่ออายุ 6-8 เดือนเป็นต้นไปในบางตัว แต่ส่วนมากมักเริ่มเมื่ออายุ 10-12 เดือน และวงรอบจะกลับมาทุกๆ 4-6 เดือน) หรือในสุนัขโตเต็มวัยที่ผ่านการตั้งท้องมาแล้ว 2-3 ครั้งแล้วก็ควรนำเขาไปทำหมันเพื่อป้องกันภาวะมดลูกอักเสบในอนาคต โดยเฉพาะสุนัขแม่พันธุ์ที่ผ่าตัดคลอดทางหน้าท้อง ควรได้ทำหมันในโอกาสเดียวกันเลย หรือในโอกาสต่อไป เพราะกลุ่มนี้มีความเสี่ยงสูงมากที่จะเกิดมดลูกอักเสบเป็นหนองเมื่อมีอายุมากขึ้น ***ไม่แนะนำการฉีดยาคุมกำเนิดในทุกกรณี***